Dieta przy stomii. Co może jeść osoba ze stomią?

Czym jest stomia i jakie wyróżnia się jej rodzaje?

Stomia to wytworzone operacyjnie połączenie między przewodem pokarmowym lub układem moczowym a skórą na brzuchu. Najczęstszą przyczyną jej wyłonienia jest choroba nowotworowa jelit, odbytu lub okrężnicy, ale wskazaniem do jej wykonania mogą być również:

• nieswoiste schorzenia zapalne jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna),
• urazy okrężnicy lub odbytnicy,
• niedrożność mechaniczna jelit,
• rozlane kałowe zapalenie otrzewnej,
• mnoga dziedziczna polipowatość jelita grubego.

Zabiegi operacyjne zakończone wytworzeniem stomii jelitowej dla wielu pacjentów stanowią trudne doświadczenie życiowe i dają poczucie inwalidztwa. W większości przypadków ratują jednak zdrowie, a nawet życie. Stomia może zostać wykonana zarówno na jelicie grubym (kolostomia), jak i na jelicie cienkim (ileostomia).

Kolostomia to chirurgiczne wyprowadzenie światła jelita na powierzchnię jamy brzusznej. Operację przeprowadza się np. po wycięciu odbytnicy, kiedy niemożliwe jest wydalanie kału w naturalny sposób. Prawidłowa kolostomia powinna być czerwona lub purpurowa i wystawać ponad powierzchnię skóry brzucha ok. 0,5 cm. Po jej założeniu wszystkie treści jelitowe i gazy trafiają do tzw. worka stomijnego.

Ileostomia to przetoka na jelicie cienkim, która jest różowoczerwona i znajduje się 3-4 cm ponad powierzchnią skóry brzucha. Treść jelitowa wypływająca z ileostomii ma konsystencję papkowatą lub płynną – w  pierwszych tygodniach po operacji jej ilość może wynosić nawet 2 litry na dobę. W odróżnieniu od kolostomii ileostomia wymaga przestrzegania bardziej rygorystycznych zaleceń dietetycznych.

Dieta dla osób ze stomią – zalecenia żywieniowe

Niezależnie od rodzaju stomii dieta po jej wyłonieniu powinna być lekkostrawna i stopniowo wzbogacana w błonnik pokarmowy. Celem żywienia z jednej strony jest dostarczenie organizmowi niezbędnych składników odżywczych, natomiast z drugiej zminimalizowanie drażniącego działania treści pokarmowej na jelito oraz uzyskanie normalizacji konsystencji stolców.

Zgodnie z ogólnymi zaleceniami pacjenci po operacji wyłonienia stomii powinni regularnie spożywać 5-6 niewielkich objętościowo posiłków o wysokiej wartości odżywczej. Większa ilość małych potraw ma pozytywny wpływ na produkcję enzymów trawiennych i nie obciąża zmienionej anatomicznie części jelita.

Niektóre produkty spożywcze, zwłaszcza w wersji na surowo, mogą blokować opróżnianie stomii. Należą do nich: kukurydza, seler, groszek, grzyby, orzechy i suszone owoce. Dlatego zaleca się spożywanie ich w niewielkich porcjach, po wcześniejszym zmiksowaniu lub dokładnym rozdrobnieniu.

Ze względu na pochorobowy spadek masy ciała w diecie powinna znaleźć się odpowiednia ilość pełnowartościowego i dobrze przyswajalnego białka zwierzęcego (ryby, mięso, nabiał, jaja) oraz łatwostrawne tłuszcze (oliwa, masło).

Zarówno w przypadku ileostomii, jak i kolostomii należy pamiętać o regularnym uzupełnianiu płynów. Do picia najlepiej wybierać niegazowaną wodę mineralną, ale dopuszczalna jest też słaba herbata i kawa oraz napary ziołowe. Płyny powinny być uzupełniane między posiłkami, nie w trakcie ich spożywania. Dzięki temu nie dochodzi do zaburzeń trawienia i występowania zaparć. Odpowiednia ilość płynów poprawia trawienie, wspomaga usuwanie produktów przemiany materii i ułatwia opróżnianie stomii.

Dieta przy stomii – produkty dozwolone w jadłospisie stomika

Produkty dozwolone w jadłospisie dla pacjentów ze stomią to przede wszystkim:

• gotowane lub drobno posiekane warzywa: cukinia, sałata, pomidory bez skórki, marchew, dynia, pietruszka, bataty,
• świeże owoce: jabłka, brzoskwinie, banany, morele, kiwi, borówki, jagody, truskawki,
• produkty zbożowe: jasne pieczywo, biały ryż, makaron bezjajeczny, kasza manna, mąka pszenna,
• nabiał i jaja: chudy twaróg, naturalne jogurty, kefiry, maślanki,
• mięso i drób: chude ryby, cielęcina, królik, chude wędliny,
• oleje: rzepakowy, ryżowy, lniany, z wiesiołka, z pestek winogron, oliwa z oliwek,
• zupy dla stomii na wywarach warzywnych lub delikatnym mięsie drobiowym,
• napoje: woda mineralna, zielona herbata, słaba kawa.

U osób po zabiegu wyłonienia stomii ilość błonnika pokarmowego w diecie powinna zostać ograniczona do 20-25 gramów na dobę.

Jakich pokarmów unikać po zabiegu wyłonienia stomii? Produkty przeciwwskazane

Zgodnie z zasadami żywienia chorych ze stomią z diety należy wyeliminować produkty i potrawy mające działanie rozwalniające i przyspieszające perystaltykę jelit. Należą do nich:

• warzywa: buraki, kalafior, czosnek, cebula, szczypiorek, brukselka, rzodkiewki,
• owoce: śliwki, gruszki, czereśnie, ananas,
• rośliny strączkowe: groch, fasola, bób, soczewica, ciecierzyca,
• produkty mleczne: śmietana, sery dojrzewające, mleko skondensowane, tłuste twarogi, ser feta, smażone jajka,
• wędzone ryby i mięsa: wieprzowina, baranina, parówki, pasztety, kiełbasy, konserwy,
• tłuszcze: smalec, margaryna, słonina, boczek,
• cukier i słodycze: dżemy, miód, czekolada, cukierki, batony, ciasta, lody, bita śmietana,
• kolorowe napoje gazowane,
• mocna kawa,
• alkohol.

Zabrania się spożywania potraw smażonych. Dopuszczalne techniki kulinarne poza gotowaniem to gotowanie na parze oraz duszenie i pieczenie bez dodatku tłuszczu.

Dolegliwości, które mogą pojawić się u osób ze stomią

Pacjenci ze stomią powinni dbać nie tylko o odpowiednią dietę, ale także uważnie obserwować reakcje organizmu podczas wprowadzania nowych pokarmów. Najczęstszymi dolegliwościami pojawiającymi się u osób po tego typu zabiegu są biegunki i zaparcia.

Biegunki

Przyczyną stolca biegunkowego najczęściej są błędy żywieniowe lub nadmierne spożycie błonnika. W takiej sytuacji należy zadbać o prawidłowe nawodnienie, eliminację mleka (laktoza wzmaga fermentację w obrębie układu pokarmowego) oraz spożywanie produktów łatwostrawnych. W przypadku ostrej biegunki należy zaczerpnąć profesjonalnej porady medycznej.

Zaparcia

Zbyt rzadkie oddawanie stolca (rzadziej niż trzy razy w tygodniu) najczęściej ma związek z niewłaściwą dietą. Nieodpowiednie żywienie sprzyja zaleganiu mas kałowych o twardej konsystencji, co prowadzi do wzdęć i bólu brzucha. Pacjentom z takimi objawami poleca się włączenie do diety pokarmów pomagających likwidować nieprzyjemne dolegliwości: żurawinę, natkę pietruszki, jogurty naturalne.

Przykładowy jadłospis dla osób na diecie po stomii

PONIEDZIAŁEK
Śniadanie jasne pieczywo z twarożkiem z ogórkiem i koperkiem
Obiad zupa krem z warzyw
Kolacja jabłka pieczone z miodem i gotowanymi płatkami owsianymi

WTOREK
Śniadanie omlet z cukinią i pomidorem
Obiad leczo z kurczakiem
Kolacja sałatka z mozzarellą i kaszą kuskus

ŚRODA
Śniadanie tosty z wędliną i jajkiem
Obiad tarta na spodzie jaglanym ze szpinakiem i łososiem
Kolacja pieczone warzywa z serem twarogowym

CZWARTEK
Śniadanie ryż na mleku z gotowanym jabłkiem
Obiad ziołowa pierś z indyka
Kolacja waniliowy budyń z tapioki

PIĄTEK
Śniadanie owsianka z malinami
Obiad zapiekana cukinia z łososiem i sosem jogurtowym
Kolacja kasza gryczana z dynią Hokkaido

Właściwie zbilansowana dieta u osób ze stomią

Okres rekonwalescencji po operacyjnym wyłonieniu ujścia jelit na powłoce brzusznej trwa zazwyczaj około 3 miesięcy. To czas, kiedy bardzo ważne jest wdrożenie zasad prawidłowego odżywiania. Stomicy nie muszą wprowadzać drastycznych zmian w sposobie żywienia, ale potrzebują czasu, by zorientować się, które produkty im służą, a które wywołują dyskomfort. Poza zaleceniami ogólnymi należy pamiętać o dostarczaniu organizmowi niezbędnych składników odżywczych oraz zapobieganiu niedoborom witamin i minerałów, w tym witaminy B12, kwasu foliowego, sodu, potasu. Właściwie zbilansowana dieta warunkuje prawidłowe funkcjonowanie organizmu i pomaga zminimalizować objawy ze strony układu pokarmowego.

Bibliografia:

1. D. Salska, Zrozumieć stomię. Księga stomii, Dokumentacja procesu twórczego, Łódź 2021, s. 14-32,
2. L. Pachocka, A. Urbanik, Stomia jelitowa – epidemiologia, rys historyczny, zasady wyłaniania i rodzaje stomii jelitowych, Problemy Higieny i Epidemiologii 2014, 95(3), s. 586-590,
3. H. Stolińska, Żywienie osób ze stomią. Dieta specjalna czy indywidualne podejście?, Fundacja Stomalife, s. 2-19,
4. https://diety.nfz.gov.pl/images/ebooki/dietoterapia-ksiazka-kucharska-stomia-nfz-online.pdf [dostęp 9.12.2024],
5. https://medicam.pl/wp-content/uploads/2022/01/Dieta_po_wyonieniu_stomii.pdf [dostęp 9.12.2024].