Jedną z rutynowych procedur wykonywanych w laboratoriach diagnostyki medycznej jest oznaczenie stężenia ferrytyny w surowicy krwi. Jej wynik informuje o wielkości zapasów żelaza, a także o toczących się stanach zapalnych w organizmie. Badanie poziomu ferrytyny jest pomocne m.in. w różnicowaniu anemii, poszukiwaniu przyczyn niedoboru żelaza, a także w diagnostyce hemochromatozy i zespołu niespokojnych nóg. Jaki jest prawidłowy poziom ferrytyny w organizmie? O czym świadczy niska ferrytyna i jak wpływa na zdrowie? Odpowiedzi na te i inne pytania zamieściliśmy w poniższym poradniku.
Spis treści:
Czym jest ferrytyna i jakie pełni funkcje w organizmie?
Ferrytyna jest białkiem magazynującym żelazo, które występuje we wszystkich komórkach organizmu. Odgrywa istotną rolę w regulacji gospodarki żelazowej poprzez magazynowanie nadmiaru jonów żelaza oraz zabezpieczenie tkanek przed toksycznym wpływem tego pierwiastka. Jedna cząsteczka ferrytyny jest w stanie wiązać od 2000 do 4500 atomów żelaza. Część białkowa – apoferrytyna jest zbudowana z dwóch podjednostek: ferrytyny L i podjednostki H. Za wytwarzanie tego specyficznego białka ochronnego odpowiadają przede wszystkim dwa białka cytoplazmatyczne: IRP1 i IRP2.
Z dotychczasowych badań wynika, że ferrytyna jest zakodowana w genomie jądrowym i syntetyzowana w cytoplazmie. Największe jej ilości występują w wątrobie, śledzionie, szpiku kostnym, nerkach oraz mięśniach szkieletowych. Ponadto ferrytyna to białko tzw. ostrej fazy, co powoduje, że jej stężenie wzrasta dwukrotnie w przewlekłych stanach zapalnych organizmu (schorzenia autoimmunologiczne, patologie wątroby, zakażenia, choroby nowotworowe).
Jakie są normy ferrytyny i kiedy należy się przebadać?
Frakcja ferrytyny komórkowej odzwierciedla ustrojowy stan gospodarki żelazowej. Obniżenie poziomu żelaza i ferrytyny może świadczyć o rzeczywistym niedoborze pierwiastka odgrywającego kluczową rolę m.in. w produkcji hemoglobiny oraz enzymów mających za zadanie chronić organizm przed stresem oksydacyjnym.
Optymalny poziom ferrytyny powinien mieścić się w następującym przedziale:
- 25-300 mikrogramów/l u niemowląt do 1 roku życia,
- 6-67 mikrogramów/l u dzieci 1-6 lat,
- 10-200 mikrogramów/l w przypadku kobiet,
- 15-400 mikrogramów/l w przypadku mężczyzn.
Wiele publikacji naukowych podkreśla, że minimalne stężenie tego białka nie powinno być niższe niż 40-50 mikrogramów/l. Badanie stężenia ferrytyny oraz żelaza w surowicy krwi w laboratoriach diagnostycznych jest wykonywane przy pomocy metod immunochemicznych i analizatorów automatycznych. Wskazaniem do wykonania badania może być np. podejrzenie niedokrwistości, syndrom niespokojnych nóg lub hemochromatoza.
*Można spotkać się także ze stwierdzeniem, że ferrytyna powinna wynosić tyle, ile waży pacjent. Zachęcamy jednak do konsultacji z lekarzem, który przeanalizuje i omówi wyniki.
Jak przebiega badanie oznaczenia poziomu ferrytyny?
Aby wynik badania ferrytyny był wiarygodny, należy pamiętać o kilku istotnych zaleceniach. W celu określenia stężenia tego białka od pacjenta pobiera się próbkę krwi z żyły łokciowej, która następnie jest przekazywana do laboratorium. Na pobranie nie trzeba stawiać się na czczo. Oznacza to, że spożycie posiłku przed procedurą nie wpływa na wynik. Zaleca się jednak, aby badanie krwi było wykonywane w godzinach porannych. Bezpośrednio przed pobraniem nie należy pić herbaty, kawy i słodzonych napojów.
Niski poziom ferrytyny we krwi – objawy niedoboru
Niewystarczające stężenie tego białka we krwi może prowadzić do wystąpienia wielu różnych dolegliwości. Najczęstsze z nich to:
- nadmierna senność,
- zajady w kącikach ust,
- zaburzenia koncentracji,
- zwiększona podatność na infekcje,
- przewlekłe zmęczenie,
- suchość skóry,
- wypadanie włosów,
- łamliwość paznokci.
Niedobór ferrytyny może wskazywać na niedokrwistość, niedoczynność tarczycy lub chorobę zapalną jelita grubego. Do obniżenia jej poziomu może też prowadzić stosowanie niektórych leków (w tym inhibitorów pompy protonowej zmniejszających wchłanianie żelaza) oraz przewlekłe krwawienia (z dróg rodnych, układu moczowego, przewodu pokarmowego).
Przeczytaj także: Dieta na cellulit – przykładowy jadłospis antycellulitowy
Niedobór ferrytyny a praca układu odpornościowego
Z dotychczasowych badań wynika, że hiperferrytynemia może niekorzystnie wpływać na funkcjonowanie systemu immunologicznego, a co za tym idzie, zwiększać ryzyko rozwoju infekcji wirusowych, bakteryjnych i grzybicznych. Trzeba jednak pamiętać, że na odporność wpływa zarówno niski, jak i wysoki poziom ferrytyny. W przypadku niewystarczającej ilości tego białka ochronnego w ustroju mamy do czynienia z ograniczoną dostępnością żelaza dla komórek odpornościowych. Pierwiastek ten jest ważnym składnikiem hemoglobiny, która transportuje krew do tkanek i szpiku kostnego, gdzie wytwarzane są białe krwinki. Niedobór żelaza może prowadzić do osłabienia odporności immunologicznej.
Jak podnieść poziom ferrytyny i żelaza w organizmie?
Najprostszym sposobem na zwiększenie tego białka w organizmie jest włączenie do diety produktów bogatych w żelazo. W codziennym jadłospisie nie powinno brakować przede wszystkim czerwonego mięsa, drobiu oraz ryb. Warto pamiętać, że pierwiastek ten jest też obecny w produktach roślinnych takich jak brokuły, szpinak, soczewica, nasiona roślin strączkowych. By zwiększyć absorpcję żelaza, wraz z posiłkami zaleca się spożywanie witaminy C.
W przypadku długotrwałego niedoboru tego minerału lekarz może zalecić suplementację żelaza. Powinna być ona dostosowana indywidualnie do potrzeb pacjenta, w zależności od ogólnego stanu zdrowia oraz wyników krwi.
Wysoka ferrytyna – objawy nadmiaru i skutki uboczne
Podwyższony poziom ferrytyny stosunkowo często pojawia się w praktyce klinicznej. Wynik badania za każdym razem wymaga interpretacji lekarza, ponieważ zbyt wysokie stężenie tego białka ochronnego może wiązać się z obecnością wielu różnych procesów chorobowych.
Niektóre objawy nadmiaru ferrytyny to:
- bóle kostno-stawowe,
- bóle głowy,
- problemy z odpornością,
- częste infekcje,
- bóle po prawej stronie brzucha,
- osłabienie i ogólne złe samopoczucie.
Najczęstszą przyczyną wysokiego poziomu białka odpowiedzialnego za gromadzenie żelaza jest choroba genetyczna określana mianem hemochromatozy. Do jej rozwoju dochodzi na skutek mutacji w genie HFE, którego zadaniem jest regulacja gospodarki żelazowej. Pozostałe przyczyny podwyższonego wskaźnika stanu zapasów żelaza to: przewlekła choroba nerek, toczeń rumieniowaty układowy, transfuzja krwi, stwardnienie rozsiane, gruźlica, choroba Alzheimera, wstrząs septyczny, zakażenie wirusem HIV.
Jak obniżyć zbyt wysokie stężenie ferrytyny we krwi?
W sytuacji, kiedy w organizmie znajduje się za dużo białka zawierającego żelazo, lekarze rekomendują ograniczenie w diecie produktów spożywczych bogatych w ten pierwiastek. Należą do nich przede wszystkim wątróbka, czerwone mięso, tofu, komosa ryżowa, pestki dyni, pistacje, biała fasola, suszone pomidory, chleb żytni. W przypadku nadmiaru stosuje się też leki chelatujące żelazo takie jak deferazyroks, deferypron oraz deferoksamina.
Poziom ferrytyny a funkcje tarczycy
Liczne badania naukowe dowodzą, że zaburzenia gospodarki żelazem w organizmie mogą być przyczyną problemów z tarczycą. Obniżone wartości ferrytyny uniemożliwiają produkcję hormonu T3, który powstaje w gruczole tarczowym i odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie układu rozrodczego, pokarmowego oraz sercowo-naczyniowego. W przypadku długotrwałego deficytu może dojść do rozwoju niedoczynności tarczycy objawiającej się zmęczeniem, wzmożoną sennością, nadmiernym wypadaniem włosów, przyrostem masy ciała oraz stanami depresyjnymi. Zaburzeniom pracy tarczycy mogą towarzyszyć również podwyższone wartości tego białka. Najczęściej pojawiają się one w przebiegu choroby Hashimoto oraz Gravesa-Basedowa.
Może Cię zainteresować: Hashimoto dieta – co jeść?
Regularne badanie poziomu ferrytyny – sposób na zdrowie
Utrzymanie optymalnego stężenia ferrytyny w organizmie ma istotne znaczenie dla zachowania zdrowia i dobrego samopoczucia. Aby poprawić pracę układu białek odpowiadających za gospodarkę żelazem, warto zadbać o zbilansowaną dietę, a w razie potrzeby włączyć odpowiednią suplementację. W jadłospisie nie powinno brakować przede wszystkim pokarmów bogatych w żelazo hemowe, które jest dobrze przyswajalne przez organizm (dobrej jakości mięso, wątróbka, jajka). Korzystnie wchłanianie tego pierwiastka wpływa też witamina C, dlatego do posiłków dodawaj warzywa i owoce (paprykę, brukselkę, kapustę, kiwi).
Bibliografia:
- J. Smól, T. Twardowski, Ferrytyna – specyficzne białko ochronne, Instytut Chemii Bioorganicznej PAN, Postępy Biologii Komórki, Tom 25, 1998 Nr 4, s. 511-524,
- K. Krzyżowska, J. Eszyk, M. Gonciarz, Ferrytyna – udział w gospodarce żelazem i znaczenie diagnostyczne, Lekarz POZ 5/2020, s. 272-277,
- https://diag.pl/pacjent/artykuly/ferrytyna-co-to-jest-badanie-i-normy/ [dostęp 23.11.20224],
- https://badaniakrwi.pl/wysoki-poziom-ferrytyny-a-dzialanie-tarczycy/ [dostęp 23.11.2024],
- https://gastroenterologia-praktyczna.pl/a3848/Stezenie-ferrytyny.html/m337 [dostęp 23.11.2024].
